9. DRAVYAADI VIJNAANIYA- द्रव्यादिविज्ञानीय / IMPORTANCE OF SUBSTANCES

9. DRAVYAADI VIJNAANIYA- द्रव्यादिविज्ञानीय / IMPORTANCE  OF SUBSTANCES


DRAVYA PRADHAANYA / IMPORTANCE OF A DRAVYA / SUBSTANCE


द्रव्यमेवरसादीनांश्रेष्ठं, तेहितदाश्रयाः


Dravya is the most important among rasa / tastes and other qualities

Because all of the qualities are residing in it

पञ्चभूतात्मकं तत्

Dravya is composed of / born from 5 elements


तत्तुक्ष्मामधिष्ठाय जायते
अम्भुयोन्यग्निपवननभसां  समवायतः
तन्निर्वृत्तिर्विशेषश्च व्यपदेशस्तु भूयसा

1. adhishtanam / substratum of dravya - क्ष्मा / prithvi bhuta

2. yoni / origin - अम्भु / ap bhuta

3. agni / tejas bhuta, pavana / vayu bhuta, and nabhas / aakaasha bhuta with their intimate combination making for its formation and specificity of each substance.

·    Its identification is by predominance of the bhuta present in it.


RASA/ PRIMARY TASTE - ANURASA / SECONDARY TASTE


तस्मान्नैकरसं द्रव्यं भूतासङ्घातसंभवात्
नैकदोषास्ततो रोगास्तत्र व्यक्तो रसः स्मृतः

Among tastes present in a substance
·    that which is clearly recognised is designated as rasa / primary taste


अव्यक्तोअनुरसः किञ्चिदन्ते व्यक्तोअपि चेष्यते


·    Others which are not clearly manifest
·    or which are understood at the end are anurasa/ secondary taste



गुर्वादयोगुणा द्रव्ये पृथिव्यादौ रसाश्रये
रसेषु व्यपदिश्यन्ते  साहचर्योपचारतः

·    Guru and other gunas present in the prithvyadi dravyas ( substances of prithvi and other bhuta predominance) are residing in the rasas.

·    These gunas are attributed to the tastes because of intimate coexistence.


QUALITIES OF DRAVYAS / SUBSTANCES BASED ON PREDOMINANCE OF ELEMENTS

1. पार्थिव द्रव्य लक्षण / qualities  of पार्थिव substances

तत्र द्रव्यं गुरु स्थूल स्थिर गन्ध गुणोल्बणम्
पार्थिवं गौरव स्थैर्य सङ्घात उपचयावहम्

a.  गुरु - heaviness
b.  स्थूल - bulky
c.  स्थिर - stable
d.  गन्ध गुणोल्बणम् - predominant in gandha / smell

e. bestows

·    गौरव - heaviness
·    स्थैर्य - stability
·    सङ्घात - compactness
·    उपचयावहम् - growth
                    

2. आप्य द्रव्य लक्षण / qualities  of apya substances

द्रव शीत गुरु स्निग्ध मन्द सान्द्र रसोल्बणम्
आप्यं स्नेहन विष्यन्द क्लेद प्रह्लाद बन्धकृत्

a.  द्रव - liquidity
b.  शीत  - cold
c.  गुरु - heaviness
d. स्निग्ध - oily
e. मन्द- dull
f. सान्द्र- thickness
g. रसोल्बणम्  - predominant in rasa / taste

 confers

·    स्नेहन - lubrication
·    विष्यन्द - moisture / secretion
·    क्लेद - keeping wet
·    प्रह्लाद - satisfaction
·    बन्धकृत् – cohesion


 आग्नेय द्रव्य लक्षण / qualities  of aagneya substances

रूक्ष तीक्ष्णोष्ण विशदसूक्ष्म  रूपगुणोल्बणम्
आग्नेयं दाह भा वर्ण प्रकाश पचनात्मकम्

a.  रूक्ष  - dry
b.  तीक्ष्ण - penetrating
c.  उष्ण - hot
d.  विशद - non - slimy
e. सूक्ष्म - minute
f.  रूपगुणोल्बणम् - predominant in rupa /appearance

g.                causes

·    दाह - burning sensation
·    भा - lustre
·    वर्ण - expression of colour
·    प्रकाश
·    पचनात्मकम् - digestion


वायव्य द्रव्य लक्षण / qualities  of vayavya substances

वायव्यं  रूक्षविशद लघु स्पर्शगुणोल्बणम्
रौक्ष्य लाघव वैशद्य विचार ग्लानिकारकम्

a.                रूक्ष - dry
b.                विशद - non-slimy
c.                लघु - lightness
d.                स्पर्शगुणोल्बणम् - predominant in sparsa / touch sensation

produces

·    रौक्ष्य - dryness
·    लाघव - lightness
·    वैशद्य  - transparency
·    विचार - movements
·    ग्लानिकारकम् – exhaustion


 नाभस द्रव्य लक्षण / qualities  of naabhasa  substances

नाभसं सूक्ष्म विशद लघु शब्दगुणोल्बणम्
सौषिर्य लाघवकरम्

a.                सूक्ष्म - minuteness
b.                विशद - transparence
c.                लघु  - lightness
d.                शब्दगुणोल्बणम् - predominant in sabda /sound

- produces

·    सौषिर्य - hollowness
·    लाघवकरम् - lightness

NOTHING IS NON - MEDICAL

जगत्येवमनौषधं
न किञ्चित् विद्यते द्रव्यं वशात् नानार्थ योगयोः

·    There is nothing in this universe which is non -medicinal
·    Which cannot be made use of for many purposes and by many modes


PROPERTY OF DRAVYAS

द्रव्यमूर्ध्वगमं तत्र प्रायो अग्नि पवनोत्कटम्

·    Substances with predominance of agni and pavana / vayu bhutas generally

·    Have the property of moving upwards /
or causing movements in upward direction

अधोगामि च भूयिष्ठं भूमि तोयगुणाधिकम्

·    Substances with predominance of bhumi / prithvi and toya /ap  bhutas generally

·    Have the property of moving downwards /
or causing movements in downward direction



VIRYA / POTENCY

According to charaka

चरकस्त्वाह वीर्यं तत् क्रियते येन या क्रिया
नावीर्यं कुरुते किञ्चित्सर्वा वीर्यकृता हि सा

·    virya is that property through which action is made possible
·    no action is possible without virya
·    and all actions are effected by virya only


ASHTA VIDHA VIRYAS

वीर्यं पुनर्वदन्त्येके गुरु स्निग्धं हिमं मृदु
लघु रूक्षोष्ण तीक्ष्णं च तदेवं मतमष्टधा  

1.  गुरु  - heaviness
2.  लघु- light to digest
3.  स्निग्धं - oily
4.  रूक्ष  - dry
5.  हिमं  - cold
6.  उष्ण - hot
7.  मृदु - soft
8. तीक्ष्णं - piercing / strong


गुर्वादिष्येव वीर्याख्या तेन अन्वर्थेति वर्ण्यते
समग्र गुणसारेषु शक्त्युत्कर्ष  विवर्तिषु
व्यवहाराय मुख्यत्वाद्वहृग्रग्रहणादापि

·    Those who designate guru etc. as viryas, do so by direct implication or after actually observing the effect of these qualities

·    Because out of all the qualities

these 8 are the chief

·    their effect are very strong
·    are important in day - to - day routine
·    applicable to majority of substances being considered first in scientific procedures


WHY RASA AND OTHERS ARE NOT CALLED AS VIRYAS


अतश्च विपरीतत्वात् संभवत्यापि  नैव सा
विवक्ष्यते रसाद्येषु, वीर्यं गुर्वादयो ह्यतः


·    because these are opposite to the 4 reasons mentioned above
·    hence gurvadi 8 qualities are the viryas


DVIVIDHA VIRYA


उष्णं शीतं द्विधैवान्ये वीर्यमाचक्षते अपि च
नानात्मकमपि द्रव्यं अग्नीषोमौ महाबलौ
व्यक्ताव्यक्तं जगदिव नातिक्रामति जातुचित्

1.  ushna / hot
2.  sheeta / cold

some consider only 2 viryas

·    ushna
·    sheeta

only the two as viryas

·    because even though substances are of many kinds and qualities

·    only agni and soma / ap are very powerful just as vyakta / manifest and avyakta / unmanifest are for this universe
·    and these cannot be surpassed



ACTIONS OF VIRYAS

1. USHNA VIRYA

तत्रोष्णं भ्रम तृट ग्लानि स्वेद दाह आशुपाकिताः
शमं च वातकफयोः करोति,

Produces

a.                भ्रम - giddiness
b.                तृट - thirst
c.                ग्लानि - exhaustion
d.                स्वेद - perspiration
e.                दाह - burning sensation
f.                आशुपाकिताः - quick cooking/ transformation 
g.                शमं च वातकफयोः - mitigation of vata and kapha



2.SHEETA / COLD VIRYA

शिशिरं पुनः
ह्लादनं जीवनं स्तम्भं प्रसादं रक्तपित्तयोः

causes

a.                ह्लादनं - happiness
b.                जीवनं - activities of life
c.                स्तम्भं - withholding
d.                प्रसादं रक्तपित्तयोः - purification of rakta and pitta


VIPAKA/ TASTE AFTER DIGESTION

जाठरेणाग्निना योगाद्यदुदेति रसान्तरम्
रसानां परिणामान्ते स विपाक इति स्मृतः

·    The change in the taste of substances that occurs at the end of digestion by the association of jadaragni is called as vipaka.



3 types of vipaka

स्वादुःपटुश्च मधुरं, अम्लो अमलं पच्यते रसः
तिक्तोषणकषायाणां विपाकः प्रायशः कटुः


1.  svadu/ sweet tastes and patu / salt tastes become madhura after digestion

2. sour remains as sour itself

3. tikta / bitter, ushana/ katu  /pungent and kashaya / astringent tastes become katu after digestion


रसेरसौ तुल्यफलस्तत्र द्रव्यं शुभाशुभम्

·    The effects of taste which are felt in the mouth and the vipaka rasa will be the same / similar


KARMA VIDHANA /MECHANISM OF ACTION OF SUBSTANCES

किञ्चित् रसेन कुरुते कर्म पाकेन चापरम्
गुणान्तरेण वीर्येण प्रभावेणैव किञ्चन

·    substances yield good or bad effects
·    some by their rasa
·    some by their vipaka
·    some by their guna
·    some by their virya
·    some by their prabhava


यद्यत् द्रव्ये  रसादीनां बलवत्त्वेन वर्तते
अभिभूय इतरांस्तत् कारणत्वं प्रपद्यते


·    Whichever that is powerful among them present in a substance
·    covers up the others
·    and becomes the cause of the action of that substance



विरुद्ध गुण संयोगे भुयसाल्प हि जीयते

·    In case of combination of 2 opposite qualities
the strong one vanquishes the weak



रसं विपाकस्तौ वीर्यं प्रभावस्तान्यपोहति
बलसाम्ये रसादीनामिति नैसर्गिकं बलम्

·    when these are of equal strength ,
·    vipaka wins over rasa
·    rasa and vipaka win over the virya
·    prabhava wins over rasa, virya and vipaka
·    this is the pattern  of natural strength



PRABHAVA / SPECIAL EFFECT

रसादिसाम्ये यत् कर्म विशिष्टं तत् प्रभावजम्

·    The special action of a substance, when the rasa and others are of equal strength



Examples of prabhava

दन्ती रसाद्यैस्तुल्यापि चित्रकस्य विरेचनी
मधुकस्य च मृद्वीका, घृतं क्षीरस्य दीपनम्

1. Though danti is identical with chitraka in respect of rasa etc. ,
·    danti is a purgative

2. Though madhuka is identical with mrdvika in respect of rasa etc.
·    mrdvika is a purgative

3.  Though ghrita is identical with ksheera  in respect of rasa etc.
·    ghrita kindles digestion



विचित्रप्रत्यारब्ध द्रव्य / EXTRAORDINARY SUBSTANCES

इति सामान्यतः कर्म द्रव्यादीनां, पुनश्च तत्
विचित्र प्रत्ययारब्ध  गोधूमो वातजित् वातकृत् यवः
उष्णा मत्स्याः पयः शीतं कटुः सिंहो न शूकरः

1. Both godhuma / wheat and yava / barley possess both svadu and guru qualities
But
·    godhuma mitigates vata
·    yava aggravates vata

2. Both fish and milk  possess both svadu and guru  qualities
but

·    fish has ushna virya
·    milk has sheeta virya

3. Both meat of lion and pig are svadu  
but

·    meat of lion becomes katu in vipaka
·    meat of pig is not so -  pig meat has sweet Vipaka (taste conversion after digestion). 

Thus ends Dravyadi Vijnaniya chapter of Astanga Hrudaya Sutrastana.