Sunday, September 29, 2013

23. ASCHOTANAM - ANJANA VIDHI- अश्चोतन – अञ्जन विधि – eye drops – eye salve therapy

23. ASCHOTANAM - ANJANA VIDHI- अश्चोतन – अञ्जन विधि – eye drops – eye salve therapy



A. aschotanam = application of liquid drug in the form of drops in the eyes.


INDICATION


सर्वेषामक्षि रोगाणां आदो अश्चोतनं हितं
रुक् तोद कण्डु घर्ष अश्रु  दाह राग निर्बर्हणं

1.  सर्वं अक्षि रोगाणां आदो   -in all eye disease before the manifestation of disease
2. रुक्   -pain
3.तोद
4.कण्डु  -itching
5.घर्ष  -friction
6. अश्रु दाह  -burning sensation during lacrimation
7.राग  -redness


temperature of medicine


1.  वातम् - उष्णं / hot
2. पित्तं , रक्तं - शीतं/ cold
3.कफं - कोष्णं/ luke warm


आश्चोतनं विधि/ procedure

·         in a place devoid of breeze
·         lie on a cot
·         patients eye opened with left hand of the physician
·         on the right hand

          a. hold the medicine dispenser( sea shell /शुक्त or wick / पिचु वर्ति  
          b. distance-  just 2 angulas above the inner angle / inner canthus of the eye

dosage - 10 - 12 drops


AFTERWARDS PROCEDURE

1.  clean the eyes with soft clothes
2. mild fomentation given with a cloth piece rinsed in warm water in disorders of kapha and vata


अत्युष्ण तीक्ष्ण आश्चोतनं/ VERY HOT AND STRONG MEDICINAL DROPS


1.  रुक् - pain
2. राग- redness
3.द्रक् नाशं - loss of vision


अति शीतं आश्चोतनं/ VERY COLD MEDICINAL DROPS

1.  निस्तोदं -  pricking pain
2. स्तंभ- loss of movement
3.वेदना - discomfort / pain


बहु आश्चोतनं/ excess medicine / therapy


1.  कषाय वर्त्मतां - roughness of lids
2. घर्षं - friction
3.कृच्छ्रत उन्मेषणं - difficulty in opening of lids


अत्यल्पं  आश्चोतनं  / inadequate medicine/ therapy


1.  विकार वृद्धि - exacerbation of disease
2. संरम्भं - swelling
3.अपरिस्रुतं-  absence of exudation




BENEFITS OF ASCHOTANA

1.  enters into channels/ srotas of joints, head, nose and face
2. eliminates malas / dosas localized in the upper part of the body


B. ANJANA VIDHI

anjana =    applying collyrium to the eye

INDICATION


अथाञ्जनं  शुद्धतनोनेत्रमात्राश्रये मले
पक्वलिङ्ग  अल्पशोफ अतिकण्डु पैच्छिल्यलक्षिते
मन्दघर्षाश्रुरागे अक्षिणः प्रयोज्यं घनदूषिके
आर्ते पित्तकफ अस्रक्भिः मारुतेन विशेषतः


 1. शुद्धतनो - who has his body purified by emesis, purgation etc.
2. with  नेत्रमात्राश्रये मले / dosas are localized in eyes only

3.  eyes with

·    पक्वलिङ्ग / fully ripened signs 
·     अल्पशोफ - slight oedema
·     अतिकण्डु- severe itching
·     पैच्छिल्यल- sliminess
·      मन्द
·      घर्षा
·      अश्रु
·      रागे


4. घनदूषिके- thick eye excretions

5. आर्ते पित्तकफ अस्रक्भिः मारुतेन विशेषतः - troubled by pitta, kapha, raktha and especially vata doshas.

types

3 in number

लेखनं रोपणं दृष्तिप्रसादनमिति त्रिधा

1. लेखनं- scarifying

2.  रोपणं- healing

3.  दृष्टिप्रसादन- making vision clear


DRAVYAS


1.लेखन द्रव्यं / lekhana dravyam

अञ्जनं लेखनं तत्र कषाय अम्लपदूषणैः


·      कषाय- astringent taste
·      अम्ल- sour taste
·      पदूषणैः- salt taste


2. रोपन द्रव्यं / ropana dravyam

रोपणं तिक्तकैर्द्रव्यैः

·      तिक्त-  bitter taste


3. प्रसादन द्रव्यं / drishti prasadana dravyam


स्वादुशीतैः प्रसादनम्

·         स्वादु- sweet taste
·         शीतैः- cold potency



प्रत्यञ्जनं / PRATYANJANAM / COUNTER COLLYRIUM


तीक्ष्णाञ्जनाभिसन्तप्ते नयने तत्प्रसादनं
प्रयुज्यमानं लभते प्रत्यञ्जनसमाह्वयम्


application of prasadana anjana to eyes , which have become fatigued by application of strong /
तीक्ष्ण anjana is called pratyanjana


शलाका / ANJANA YANTRA / INSTRUMENT


दशाङ्गुला तनुर्मध्ये  शलाका  मुकुलानना
प्रशस्ता,


·         metal rod
·         दशाङ्गुला - 10 angulas in length
·         तनुर्मध्ये- thin in middle
·         मुकुलानना - face / tips resembling a flower bud


METAL FOR  ANJANA  शलाका

1. लेखने ताम्री
·         lekhana - copper


2. रोपणे काललोहजा
     अङ्गुली च

·      black metal
·      iron
·      finger itself can be used as a  शलाका


3. सुवर्णोत्था  रूप्यजा च प्रसादने

·      gold
·      silver



अञ्जन भेदम्/ FORMS OF ANJANA



पिण्डो  रसक्रिया  चुर्णस्त्रिधैवाञ्जनकल्पना



1.  पिण्डो      -     pill
2. रसक्रिया  -   gel /confection
3.चुर्ण         -    powder



USAGE


गुरौ मध्ये लघौ दोषे तां क्रमेण प्रयोजयेत्


1.  पिण्डो    - in guru / profound doshas
2. रसक्रिया - in madhya / moderate doshas
3.चुर्ण       -  in laghu / mild doshas

अञ्जन मात्रा / DOSAGE

पिण्ड/ PINDA /PILL

हरेणुमात्रा  पिण्डस्य
तीक्ष्णस्य, द्विगुणं  तस्य  मृदुनः


  •   from strong /तीक्ष्ण drugs- 1  हरेणु / harenu
  •   from mild / मृदु drugs- 2  हरेणु / harenu



रसक्रिया / RASAKRIYA/ GEL /CONFECTION

वेल्लमात्रा रसक्रिया

= vella/ vidanga


चूर्णं CHURNAM / POWDER


चूर्णितस्य च
द्वे शालाके तु  तीक्ष्णस्य,  तिस्रस्तदितरस्य च


·      from strong /तीक्ष्ण drugs- 2 rods full
·      from mild / मृदु drugs- 3 rods full



अञ्जन काल/ TIME OF ADMINISTRATION


निशि  स्वप्ने न मध्याह्ने म्लाने नोष्णगर्भास्तभिः
अक्षिरोगयदोषाः स्युर्वर्धितोत्पीदितद्रुताः
प्रातः सायं च तच्छान्त्यै  व्यभ्रेअर्कैअतो अन्जयेत्सदा


should not be done at

1.  निशि - nights
2. स्वप्ने - during sleep
3.मध्याह्ने - at midday
4.म्लाने - when eyes are fatigued  by strong rays of the sun


if done , it will lead to diseases of the eyes

because
·      dosas get increased
·      spread to other sites
·      get liquified
·      causes eye diseases

so anjana kala /  to mitigate dosas

anjana should be applied either
·      in morning
·      or in evening
    when sun is not present


STRONG ANJANAS NOT APPLIED DURING DAY

वदन्तन्ये तु न दिवा प्रयोज्यं तीक्ष्णमनन्जनम्
विरेकदुर्बलं चक्षुरादित्यं प्राप्य सीदति

if applied
·      eyes which has become weak by purgations
·      will be further debilitated by presence of sun



IMPORTANCE OF NIGHT AND SLEEP IN RELATION TO HEALTH OF EYES

स्वप्नेन रात्रौ कालस्य सौम्यत्वेन च तर्पिता
शीत सत्म्या दृगाग्नेयी स्थिरतां लभते पुनः

eyes are   आग्नेय
·          
·      being habituated to cold
·      it regains it strength after good sleep
·      nourished by coolant nature of night



 IN DISEASE OF KAPHA DOSA VRIDDHI / DISEASES WHICH REQUIRE LEKHANA ANJANA


अत्युद्रिक्ते बलासे तु लेखनिये अथवा गदे
काममःयापि नात्युष्णे तीक्ष्णमक्षिण प्रयोजयेत्


·      तीक्ष्ण anjana put into the eyes  even during day
·      if the day is not hot


EYES ARE AGNEYA

अश्मनो  जन्म लोहस्य तत एव च तीक्ष्णता
उपग्तोअपि तेनैव  तथा नेत्रस्य तेजसः


·      metals are born from ores / stones
·      from them only metals derive their sharpness by rubbing on it
·      become blunt by their inactivity

like that
·          
 eyes are made up of tejas bhuta

  •     also the sun

·     with proper contact with sunlight,  the eyes becomes sharp
with improper contact it looses its sharpness
·     gets keen vision


 when tikshnanjana not suitable

न रात्रावपि  शीतेअति नेत्रे  तीक्ष्णान्जनं हितम्
दोषमस्रावयेत्स्तब्धं कण्डूजाड्यादिकारि तत्

application of anjana at night, when there is severe cold

it causes
·      स्तब्धं
·      कण्डू
·      जाड्या


अञ्जन अनर्ह / NOT SUITABLE  FOR ANJANA

नान्जनेत्भीतवमितविरिक्ताशितवेगिते
कृद्धज्वरिता ताप्ताक्षिशिरोरुक्शोकजागरे
अदृष्टेअर्के शिरः स्नाते पीतयोर्धूममध्ययोः
अजीर्णेअग्निअर्कसन्तप्ते दिवासुप्ते पिपासिते

persons who are
1.  भीत - in fear
2. वमित - undergone emesis
3.विरिक्ता - undergone purgation
4.अशित -  hungry
5.वेगिते - under the urges
6. कृद्ध - angry
7.ज्वरिता - with fever
8. ताप्ताक्षि- fatigued eyes
9. शिरोरुक्- head ache
10. शोक - with grief
11. जागरे - loss of sleep
12.अदृष्टेअर्के - when sun is not present
13. शिरः स्नाते - soon after head bath
14.पीतयोर्धूम -  inhalation of smoke
15. मध्ययोः- drinking alcohol
16. अजीर्णे - indigestion
17. अग्निअर्कसन्तप्ते -  fatigued from excess exposure to fire and sun
18. दिवासुप्ते -  soon after day sleep
19. पिपासिते -  thirsty



ANJANA WHICH IS NOT SUITABLE


अतितीक्ष्णमृदुस्तोकबहुच्लघनकर्कशम्
अत्यर्थशीतलं तप्तमन्जनं नावचारयेत्


anjana which are

·      अतितीक्ष्ण - too strong
·      अति मृदु- too mild

·      very little
·      अति बहु- very large

·      very thin
·      अतिकर्कशम्- very thick

·      अत्यर्थशीतलं- very cold
·      अति तप्त - very hot
                            should not be used for anjana

PROCEDURE AFTER APPLYING ANJANA


अथानुन्मीलयन्  दृष्तिमन्तः सञ्चारयेच्छनैः
अन्जिते  वर्त्मनी
तीक्ष्णं  व्याप्तोति सहसा , न चोन्मेषनिमेषणम्
निष्पीडनं च वर्त्मभ्यां क्षालनं वा समाचरेत्


1.  move eyeballs up and rotate slowly
2. eyelids should be moved by slight massage over it

·      these help to spread the medicine evenly to all places
  avoid
·      opening
·      closing
·      squeezing
·      washing
                  of eyes



अपेतौषधसंरम्भं निर्वृतं नयनं यदा
व्याधिदोषर्तुयोन्याभिर्द्भिः प्रक्षालयेत्तदा

3. when eyes have regained strength

·         wash with water appropriate to
·     diseases
·     dosas
·     season



दक्षिणाङ्गुष्टकेनाक्षि ततो वामं सवाससा
उर्ध्ववर्त्मनि  सङ्गुच्य शोध्यं वामेन चेतरत्


4. physician should lift and hold the upper lid  of the left eye

·      with a piece of cloth held in his right thumb and fingers
·      wash left eye with his left hand


WHY TO WASH THE EYES AFTER ANJANA ?


वर्त्मप्राप्तो अन्जात्दोषो रोगान् कुर्यादतो अन्यथा


otherwise anjana remaining in the eyes may

·      excites doshas
·      cause eye diseases



if there is itching / inactivity


कन्दूजाडयेअन्जनं तीक्ष्णं धूमं वा योजयेत्  पुनः

apply

·     तीक्ष्णं anjana
·     तीक्ष्णं धूमं



if fatigued by तीक्ष्णाञ्जन


तीक्ष्णाञ्जनाभितप्ते तु चूर्णे प्रत्यन्जनं हिमम्


apply pratyanjanam
which is

  •   in the form of powder
  •   cold in effect



No comments:

Post a Comment